Karayolunda Motorlu ve Lastik Tekerlekli Özel Amaçlı Araçların Sürüş Güvenliğinde Trafik Kazalarının Önlenmesine Yönelik Bir Karar Destek Sistemi Tasarımı

Karayolunda Motorlu ve Lastik Tekerlekli Özel Amaçlı Araçların Sürüş ve Yol Güvenliğinde Trafik Akışının Hızlandırılması ve Kazalarının Önlenmesine Yönelik “Akıllı Sürüş ve Karar Destek Sistemi”

(AS/KDS) Tasarımı

Aziz Cumhur KOCALAR[1]

Özet

Bu çalışmadaki fikrin çıkış noktası; özel araç kullanımlarında elektronik ölçme ve haberleşme teknikleri yardımıyla seyirsel istatistiklerin basit, periyodik hızlı ve sağlıklı bir şekilde toplanmasına ve katılımcı paydaşlarca disiplinlerarası değerlendirilmesine yöneliktir. Çalışmanın asıl yönelimi ise; zamanla toplanacak verilerin çok taraflı aktörlerce (yani, üretici ve tüketici ile yapıcı ve düzenleyici olan kamusal otoritelerce) paylaşılabilirliğini destekleyecek, kamu-özel ortaklı bir proje tasarımı için ön araştırmalara yönelik, ilk öngörülerin modellenmesiyle ilişkili test edilecek verileri içermesidir. Çalışmayı yönlendirici varsayım ise, trafik kazalarını doğuran nedenlerin, sürücü kullanım tercihlerinde gizli olduğunun düşünülmesi olmuştur. İşte bu savı yeterli veri olup olmadığının araştırılmasına ve ispatlamasına girişmeden önce, özellikle sürücülerin davranış biçimlerinin görsel analizi yöntemiyle; başlangıçta şeçilen bazı sürücü tercihlerinin, otomatik olarak izlenmesine önem verilmesi yönünde bir talebi, teknolojik yöntemlerle, geniş bir proje çatısı altında gerçekleştirmeye yöneliştir. Sürücüye özel şahsileştirilmiş bir izlenebilirlik sağlanırsa, geçerli sürüş ilkelerine yönelik olarak, düzeltici bir dinamik sistem oluşturup, sürüşü denetleyen özellikle de; ihlallerde, otomatik ceza uyarımında bulunarak, kazaları önlemeye yönelik farkındalığı arttıran; etkileşimli ilişkisel ve/veya ağsal bir sistem kontrol belleği (SKB) tasarlanmasıdır. Bu sayede, gerektiği anda sürücüleri ve merkezi doğru bir şekilde yönlendirmeye yönelik, bağımsız ve/veya ağsal akıllı bir sürüş karar destek sistemi (AS-KDS) oluşturulabilir. Ayrıca uzaktan düzenli trafik kontrolü sağlamak ve hızlıca görsel ihlal durumları yakalayarak, sürüş cezaları kesmek mümkündür. Hatta; olası kazalarda görsel bilirkişilik yapabilmek üzere, karmaşık karar destek sistemi örnekleri tasarlanıp oluşturulabilmesine olanak sağlanmıştır.

Diğer yandan; bütünsel bir ulaşım planlama anlayışının geliştirilmesinin yollarını arayan bu çalışma çıktılarının da, pek çok disiplinlerarası alanla ilişkilendirilmesi söz konusu olacaktır. Bu tür sistemlerin zamanla yaygınlaşmasıyla toplanan veriler, daha olanaklı kullanımlara kavuşacaktır. Öyle ki, günümüzde teknolojik gelişmelerden faydalanılarak, yaygınlaştırılacak çözümler, sınırsız boyutlara ulaşmıştır. Dolayısıyla, ulaşım sorunlarının çözümünde bu teknolojik olanakların kullanımı, yaşam kalitesine doğrudan değer kattığı gibi trafik ve kazalar nedeniyle ortaya çıkan can ve mal kaybını da önleyerek hayatımızı kolaylaştıracaktır. Örneğin; köprülerden geçiş sürelerinin kısaltılması gibi teknolojik yöntemler, yolda bekleme ve zaman kayıplarını ve ayrıca yarattığı stresin azaltılmasını, trafik yüzünden doğan araç kullanım sorunlarını ve olası kazaları da azaltmıştı. Ayrıca, uzun yol motorlu ve lastik tekerlekli toplu taşıma ya da yük taşıma araçlarında kullanılan takometrelerin, zaten bu çalışma fikrine de yakın özellikler taşıdığı ve sürüş güvenliğini arttırabilme potansiyelleri olduğu bilinmektedir. Aslında takometreler sayesinde, iş güvenliği ve sağlığı açısından da önemli bir yolun alınması beklenilirdi. Fakat trafik ve özellikle (özel ve/veya toplu) araç sürüş kültürü hakkında psiko-sosyal bağlamda da, ele alınması gereken daha pek çok şey olduğu rahatlıkla söylenebilir.

Diğer yandan; fütüristik araç tasarımların artarak sürdüğü günümüz tüketim toplumunda, özel amaçlı araçlarda bir an önce, kişisel özel hayatı korumanın da ihlal edilmeden gizlilik ilkeleri ile gözetilebileceği, yenilikçi sistemlere kavuşturularak, güvenilir sürüş olanaklarına hızlıca ulaştırılmaları gerekmektedir. Kaza, en maliyetli sonuçtur. Bunu önlemenin yolu da, örnek sistem analizleri ve nitelikli tasarım sayesinde mümkün olabilecektir. Yaklaşımın başarı oranı, ancak yaygınlaştırılarak bu yolla uygulanabilirliğine bağlı olacaktır. Bu yüzden sistemin yaklaşımlarının sağlayacağı çok amaçlı toplumsal faydaları görünür kılarak; böyle bir çalışmaya paralel başka çalışmalarında yapılmasını sağlamak önemli olmaktadır. Ancak bu şekilde, ortak toplumsal yarar da orantılı olarak artabilecek ve gönüllü ya da zorunlu katılımın önü açılabilecektir. Bu nedenle, sistemin tasarımında sürüş özelliklerinin kontrolüne odaklanılmıştır. Özellikle ucuzlayan teknolojinin yaygın kullanımıyla, farklı türde ulaşım araçlarının yaratılmasına ya da araçların sürüş özelliklerini otomatik izleyip denetleyebilen, ek sistemlerin kullanımına geçileceği düşünülmektedir. Sürücü kullanımın tercihlerinin ve dolayısıyla trafik sorunlarının iyileştirilerek, dönüştürülebilmesine yönelik olarak, dinamik bir şekilde toplanacak verilerin oluşumunda da; ilgili aktörlerin ortak değer katıcı katılımları yönünde, güvenli ve kaliteli sürüşe destek verecek, yeni niceliksel ve niteliksel ölçüm çıktılarının, zamanla daha da faydalı bir tarzda işlenip çoğaltacağı şimdiden öngörülebilir.

Ayrıca bu çalışmanın konularının, zamanla gelecekteki toplu taşımayı geliştirici yönde katkıları da olacaktır. O yüzden konunun, toplu taşımayı da özendirici ve aynı zamanda, bütünsel ulaşım planlaması olanaklarını da zenginleştirici bir nitelikte ele alınmasına özellikle çalışılmıştır. Zamanla araç satışında ve bir tüketici olarak sürücünün kullanım tercihi bilincinin geliştirilmesinde, kamusal otoritelerle birlikte girişimci ar-ge çalışmaları yapılarak ortaklaşa yol alınabilir.

Anahtar kelimeler: Kaza Önleyici Sistemler, Karayolu Güvenliği, Çalışanların Eğitimi, Trafik kazaları, Şehir Planlaması ve Ulaşım, Elektronik ve haberleşme ölçme teknikleri, Teknolojik gelişmeler, Karar Destek Sistemleri, Fütüristik özel araç tasarımları, Bütünsel ulaşım planlaması, Toplu taşıma, Şehir ve Bölge Planlaması, Psiko-sosyal yaklaşımlar, AS-KDS, Şahsileştirilmiş dinamik sürüş izleme, yönlendirme ve denetleme otomasyonu, Veri gizliliği.

---

[1] Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi, Müh. Fak., İnşaat Müh. Bölümü, Şehir ve Bölge Planlama Dr. / Yük.Müh. / İşletmeci, ackocalar@cumhuriyet.edu.tr , +90 536 3927122, http://azizcumhurkocalar.blogspot.com/

8 mayıs 2013 : Poster olarak sunulup, bildiri kitapçığında tam metin olarak yayımlanmıştır.

http://www.karayolutrafiksempozyumu.com/
Genişletilmiş özet (üstte) tam metinle 29 Nisan 2013 tarihinde sempozyuma gönderilmiştir.

İlk kısa özet ise alttaki haliyle kabul edilmiştir: 

Karayolunda Motorlu ve Lastik Tekerlekli Özel Amaçlı Araçların Sürüş Güvenliğinde Trafik Kazalarının Önlenmesine Yönelik Bir Karar Destek Sistemi Tasarımı

Aziz Cumhur KOCALAR[1]

Özet

Bu çalışmadaki fikrin çıkış noktası; özel araç kullanımlarında elektronik ölçme teknikleri yardımıyla seyirsel istatistiklerin basit ve periyodik bir şekilde toplanmasına yöneliktir. Çalışmanın asıl yönelimi, zamanla toplanacak verilerin çok taraflı paylaşılabilirliğini destekleyecek, kamu-özel ortaklı bir proje tasarımı için ön araştırmalara yönelik ilk öngörülerin test edileceği verileri içermesidir. Çalışmayı yönlendirici varsayım ise, trafik kazalarını doğuran nedenlerin, kullanım tercihlerinde gizli olduğunun düşünülmesi olmuştur. İşte bu savı ispatlamaya girişmeden, özellikle sürücülerin başlangıçta şeçilen bazı tercihlerini otomatik olarak izlemeye önem verilmiştir. Geçerli sürüş ilkelerini dinamik olarak oluşturup denetleyen, ihlallerde otomatik ceza uyarımında bulunarak kazaları önlemeye yönelik farkındalığı arttıran ilişkisel ağsal bir sistem belleği tasarlanmıştır. Bu sayede, gerektiği anda onları doğru bir şekilde yönlendirmeye yönelik, bağımsız ve ağsal akıllı bir sürüş karar destek sistemi oluşturulabilmesine çalışılmıştır.

Ayrıca bütünsel bir ulaşım planlama anlayışının geliştirilmesinin yollarını arayan bu çalışma çıktılarının da, pek çok alanla ilişkilendirilmesi söz konusudur. Bu tür sistemlerin zamanla yaygınlaşmasıyla veriler daha olanaklı kullanım olanağına kavuşacaktır. Öyle ki, günümüzde teknolojik gelişmelerden faydalanılarak, yaygınlaştırılacak çözümler sınırsız boyutlara ulaşmıştır. Örneğin; köprülerden geçiş sürelerinin kısaltılması gibi teknolojik yöntemler, yolda bekleme ve zaman kayıplarının yarattığı stresin azaltılması, araç kullanım sorunlarını ve kazaları da azaltmıştı. Ayrıca uzun yol motorlu ve lastik tekerlekli toplu ya da yük taşıma araçlarında kullanılan takometrelerin, zaten bu çalışma fikrine de yakın özellikler taşıdığı ve sürüş güvenliğini arttırabilme potansiyeli taşıdığı bilinmektedir. Böylece iş güvenliği ve sağlığı açısından da aslında önemli bir yolun alınması beklenilirdi. Fakat trafik ve özellikle araç sürüş kültürü hakkında sosyal bağlamda da, ele alınması gereken pek çok şey olduğu da rahatlıkla söylenebilir.

Diğer yandan fütüristik araç tasarımların artarak sürdüğü günümüzde, özel amaçlı araçların da bir an önce, kişisel özel hayatı korumanın da ihlal edilmeden gizlilik ilkeleri ile gözetilebileceği, yenilikçi sistemlere kavuşturularak, güvenilir sürüş olanaklarına hızlıca kavuşturulmaları gerekmektedir. Bu da örnek sistem analizleri ve nitelikli tasarım sayesinde, mümkün olabilecek ve başarı oranı yaygınlaştırılarak bu yolla uygulanabilirliğine bağlı olacaktır. Bu yüzden sistemin yaklaşımlarının sağlayacağı çok amaçlı toplumsal faydaları görünür kılarak, böyle bir çalışmaya paralel başka çalışmalarında yapılmasını sağlamak önemli olmaktadır. Ancak bu şekilde, ortak toplumsal yarar da orantılı olarak artabilecektir. Bu nedenle, sistemin tasarımında sürüş özelliklerinin kontrolüne odaklanılmıştır. Özellikle ucuzlayan teknolojinin yaygın kullanımıyla, farklı türde ulaşım araçlarının yaratılmasına yönelik verilerin oluşumunda da, sürüşe katılacak yeni niceliksel ve niteliksel ölçüm çıktılarının, zamanla daha da faydalı bir tarzda çoğaltacağı şimdiden öngörülebilir.

Ayrıca bu çalışmanın konularının, zamanla gelecekteki toplu taşımayı geliştirici yönde katkıları da olacaktır. O yüzden konunun, toplu taşımayı özendirici ve aynı zamanda bütünsel ulaşım planlaması olanaklarını da zenginleştirici bir nitelikte ele alınmasına çalışılmıştır.

Anahtar kelimeler: Kaza Önleyici Sistemler, Karayolu Güvenliği, Çalışanların Eğitimi, Trafik kazaları, Şehir Planlaması ve Ulaşım, Elektronik ölçme teknikleri, Teknolojik gelişmeler, Karar Destek Sistemleri, Fütüristik özel araç tasarımları, Bütünsel ulaşım planlaması, Toplu taşıma, Şehir ve Bölge Planlaması.

---

[1] Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi, Müh. Fak., İnşaat Müh. Bölümü, Şehir ve Bölge Planlama Dr. / Yük.Müh. / İşletmeci, ackocalar@cumhuriyet.edu.tr , +90 536 3927122, http://azizcumhurkocalar.blogspot.com/