Bildiri. 43. MÜLKİYET ve İMAR HAKLARI AKTARIMI/TRANSFERİ MODELİ (MİHAM) ile PLANLAMANIN GELECEĞİ İÇİN KAVRAMSAL ÖNERİLER - DŞG 42. KOLOKYUMU GÖÇ MEKAN SİYASET - İmar Uygulama Aracı, Şehircilik, Kentsel Planlama, İmar Mevzuatı.

Bildiri. 43.

DŞG 42. KOLOKYUMU GÖÇ MEKAN SİYASET

MÜLKİYET ve İMAR HAKLARI AKTARIMI/TRANSFERİ MODELİ (MİHAM) ile PLANLAMANIN GELECEĞİ İÇİN KAVRAMSAL ÖNERİLER

9 Kasım Ctesi 16:00 Ankara’da sunuma bekleriz.

Atıf için teşekkürler.

E.25. KOCALAR, Aziz Cumhur. (2019-k). Mülkiyet ve İmar Hakları Aktarımı/Transferi Modeli (MİHAM) ile Planlamanın Geleceği için Kavramsal Öneriler, Dünya Şehircilik Günü (DŞG) 42. Kolokyumu Göç Mekan Siyaset, TED Üniversitesi, Ankara.

https://azizcumhurkocalar.blogspot.com/2019/10/bildiri-42-mulkiyet-ve-imar-haklari.html

Program: http://www.spo.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=9884&tipi=2&sube=0

Etkinlik
https://www.facebook.com/100000693642463/posts/2801157239917370?sfns=mo

MÜLKİYET ve İMAR HAKLARI AKTARIMI/TRANSFERİ MODELİ (MİHAM) ile PLANLAMANIN GELECEĞİ İÇİN KAVRAMSAL ÖNERİLER

Dr. Öğ. Üy. Aziz Cumhur KOCALAR*

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi. Mimarlık Fakültesi. Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. Şehircilik A.B.D. Merkez, Niğde 

https://azizcumhurkocalar.blogspot.com/

azizcumhurkocalar@gmail.com

Özet

Mülkiyet ve imar hakları aktarımı modeli (MİHAM) planlamada son yılların önem kazanan bir imar uygulama aracıdır. Model planlamada kurumsallaşma arayışlarında kararlı süreçler başlatma kapasitesi taşımaktadır. Model ayrıca planlamadaki dil arayışlarına yönelik katkılar da sunar. 2009 yılında MSGSÜ'de tamamlanan doktora tez çalışması ekinde yeni kavramsal açılımlar okuyuculara sunulmuştur. Planlamada önerilen bu yeni kavramlar 26 sayfadır ve 76 kelime/ifadenin kapsamlı tanımını içermektedir. Çalışmada geliştirilen bu kapsamlı sözlük yasal - yönetsel mevzuata yönelik yeni önerilerde de bulunmaktadır. “Aktarım Yönetmeliği Önerisi” Taslağı ise 5 sayfada 9 madde içermektedir. 

Model, planlamada yöntem arayışları içinde en yenilikçi imar uygulama araçlarından biridir. Tezdeki ilk ana model (çatı/çerçeve) 3 adet farklı alt modele dayandırılmaktadır. “Temel Aktarım Modeli: Bu araştırmada, ülkemizde Tescilli Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıklarında 35 yıldan beri tam çözülememiş korumaya ait sorunların, çözümüne Değerlendirme, Menkulleştirme ve Aktarım alt modellerinin bu sıradüzenine göre ve bir bütün oluşturacak biçimde, ortalama 4 yıllık kısa bir geçiş döneminde, Temel Aktarım Modeli olarak uygulamasıyla ulaşılabileceği öngörülmüştür.”

Tezdeki özgün model ilerleyen yıllarda zamanla daha da geliştirilmiştir. 5 tanesi İngilizce, 15 tanesi Türkçe olan toplam 5 makale ve 15 bildiri kaleme alınmıştır. Bu çalışmalarda modele şehircilik açısından ulusalın yanı sıra uluslararası çapta da adaletli ve dengeli yaygın bir etki sağlayacak derecede önem verilmiştir. Ayrıca önerilen yeni modelin (MİHAM) kapsamlı bakış açısı sayesinde, bütüncül ve uzun erimli imar uygulamalarını da içerebileceği görülmektedir. 

Planlamada aktörler ve paydaşlar açısından ise yine en kapsamlı, katılımcı ve eşgüdümlü uygulamaları da tez sonrasında kapsamı geliştirilerek önerilen model (MİHAM) içermektedir. Alt modeller proje mantığı ile sıralı bir şekilde yani faz farklarıyla birbirlerinden hem bağımsız hem de ilişkili fazlar şekilde yürütülebilmektedir. Planlamada kurumsallaşma arayışları ise modelin disiplinlerarası boyutlardaki ayrıntılı konuları ele alabilecek çeşitlendirilmiş mekanizmalarını bu farklı fazlarda devreye sokmaktadır. 

Modelin uygulanabilirliği açısından finansal araçların eşgüdümünü sağlayacak aracı olarak bir kurumsal yapıya da ihtiyaç duyacağı öngörülmüştür. Bu kurum, taşınmaz menkul kıymetleştirmesini de içeren finansal kıymetli evraklarla ilgilenecek yapıda bir imar bankası olmalıdır. Taşınmazı taşınır kılan bu yaklaşım da, dönemine göre oldukça yenilikçi olmuştur.

Planlamada karar alma süreçleri/mekanizmaları içinde modelin yer bulabilmesi açısından aktörlerin bilgilendirilmesi eğitilmesi ve eşgüdümü esastır. Bu nedenle planlama eğitimi içinde lisans düzeyinde bitirme ödevlerine de konu olması lisansüstünde de mutlaka okutularak, yine saha çalışmaları ile birlikte tezler yapılması oldukça önemlidir.

Kurulan mekanizmalar aslında uygulamaya getirilecek karmaşıklık açısından modelin bir dezavantajı gibi algılanmaktadır. Ancak imar ve şehircilik yönetimlerinin tutarlılığı ve kararlığı açısından da imar uygulama süreçlerinin yapılandırılmasında önerilen model önem taşımaktadır. Öyle ki model, zorunlu yanlar dışında, gönüllü katılımı da destekler nitelikler taşımaktadır. O yüzden modelin yönetim bacağında, kurumsal yapıların (Bakanlıklar, Belediyeler, STK’lar: Emlak geliştiriciler, Yükleniciler vb.) eğitsel yanları ve eşgüdümü de son derece kritik bir önem kazanmaktadır. Diğer yandan ilgili bakanlıklar üst yapıda, yerel yönetimler ise bölgelerde ve illerde yönetim fonksiyonunun en önemli kurumlarıdır. Kurumlar, ilgili mevzuata göre modelin işleyişini yürüten baskın aktörleridir. Diğer aktörler ise emlakçılar, mülk sahipleri, yatırımcılar ve yüklenicilerdir.

Yasal-yönetsel çerçevenin de bu anlamda yeterli olması şarttır. Ancak 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (KTVKK) 17.md değişimi ile 2004 yılında gündeme gelen aktarım, tezin ekinde önerilen “Aktarım Yönetmeliği Önerisi” Taslağından bu yana halen çıkarılmamıştır. Konu, 2012’de afet gerekçeli daha kapsamlı bir kanun (6306 sayılı ve 16.5.2012 tarihli) içinde belli belirsiz tekrarlarla geçirilmekle yetinilmiştir. Model, aslında “Mülkiyet ve İmar Hakları Aktarımı Kanunu” gerektirecek nitelikte hakları dikkatlice ele alarak dağıtıma sokmaktadır. Ancak ilkesiz ve kuralsız düzenlemeler şehircilik bilimi açısından en önemli tehdit olma özelliği de taşımaktadır.

Çalışmada, MİHAM modeli kavramsal, kurumsal ve yasal-yönetsel açılardan ele alınarak, bu özellikleriyle ülkemizde planlamanın geleceği açısından önemi hatırlatılacak şekilde yeniden gündeme getirilmiştir.

Anahtar kelimeler: Mülkiyet-İmar Hakları Aktarımı/Transferi (MİHAM), İmar Uygulama Aracı, Şehircilik, Kentsel Planlama, İmar Mevzuatı.