MÜLKİYET ve İMAR HAKLARI AKTARIMI/TRANSFERİ MODELİ (MİHAM) ile PLANLAMANIN GELECEĞİ İÇİN KAVRAMSAL ÖNERİLER
9 Kasım Ctesi 16:00 Ankara’da sunuma bekleriz.
Atıf için teşekkürler.
E.25. KOCALAR, Aziz Cumhur. (2019-k).
Mülkiyet ve İmar Hakları Aktarımı/Transferi Modeli (MİHAM) ile Planlamanın
Geleceği için Kavramsal Öneriler, Dünya Şehircilik Günü (DŞG) 42. Kolokyumu Göç Mekan Siyaset, TED
Üniversitesi, Ankara.
MÜLKİYET ve İMAR HAKLARI AKTARIMI/TRANSFERİ MODELİ (MİHAM) ile PLANLAMANIN GELECEĞİ İÇİN KAVRAMSAL ÖNERİLER
Dr. Öğ. Üy. Aziz Cumhur KOCALAR*
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi. Mimarlık Fakültesi. Şehir ve Bölge Planlama Bölümü. Şehircilik
A.B.D. Merkez, Niğde
Özet
Mülkiyet ve imar hakları aktarımı
modeli (MİHAM) planlamada son yılların önem kazanan bir imar uygulama aracıdır.
Model planlamada kurumsallaşma arayışlarında kararlı süreçler başlatma
kapasitesi taşımaktadır. Model ayrıca planlamadaki dil arayışlarına yönelik katkılar
da sunar. 2009 yılında MSGSÜ'de tamamlanan doktora tez çalışması ekinde yeni
kavramsal açılımlar okuyuculara sunulmuştur. Planlamada önerilen bu yeni
kavramlar 26 sayfadır ve 76 kelime/ifadenin kapsamlı tanımını içermektedir. Çalışmada
geliştirilen bu kapsamlı sözlük yasal - yönetsel mevzuata yönelik yeni
önerilerde de bulunmaktadır. “Aktarım Yönetmeliği Önerisi” Taslağı ise 5 sayfada
9 madde içermektedir.
Model, planlamada yöntem
arayışları içinde en yenilikçi imar uygulama araçlarından biridir. Tezdeki ilk
ana model (çatı/çerçeve) 3 adet farklı alt modele dayandırılmaktadır. “Temel
Aktarım Modeli: Bu araştırmada, ülkemizde Tescilli Taşınmaz Kültür ve Tabiat
Varlıklarında 35 yıldan beri tam çözülememiş korumaya ait sorunların, çözümüne
Değerlendirme, Menkulleştirme ve Aktarım alt modellerinin bu sıradüzenine göre
ve bir bütün oluşturacak biçimde, ortalama 4 yıllık kısa bir geçiş döneminde,
Temel Aktarım Modeli olarak uygulamasıyla ulaşılabileceği öngörülmüştür.”
Tezdeki özgün model ilerleyen
yıllarda zamanla daha da geliştirilmiştir. 5 tanesi İngilizce, 15 tanesi Türkçe
olan toplam 5 makale ve 15 bildiri kaleme alınmıştır. Bu çalışmalarda modele şehircilik
açısından ulusalın yanı sıra uluslararası çapta da adaletli ve dengeli yaygın
bir etki sağlayacak derecede önem verilmiştir. Ayrıca önerilen yeni modelin (MİHAM)
kapsamlı bakış açısı sayesinde, bütüncül ve uzun erimli imar uygulamalarını da
içerebileceği görülmektedir.
Planlamada aktörler ve paydaşlar
açısından ise yine en kapsamlı, katılımcı ve eşgüdümlü uygulamaları da tez
sonrasında kapsamı geliştirilerek önerilen model (MİHAM) içermektedir. Alt
modeller proje mantığı ile sıralı bir şekilde yani faz farklarıyla birbirlerinden
hem bağımsız hem de ilişkili fazlar şekilde yürütülebilmektedir. Planlamada
kurumsallaşma arayışları ise modelin disiplinlerarası boyutlardaki ayrıntılı konuları
ele alabilecek çeşitlendirilmiş mekanizmalarını bu farklı fazlarda devreye
sokmaktadır.
Modelin uygulanabilirliği
açısından finansal araçların eşgüdümünü sağlayacak aracı olarak bir kurumsal
yapıya da ihtiyaç duyacağı öngörülmüştür. Bu kurum, taşınmaz menkul kıymetleştirmesini
de içeren finansal kıymetli evraklarla ilgilenecek yapıda bir imar bankası
olmalıdır. Taşınmazı taşınır kılan bu yaklaşım da, dönemine göre oldukça
yenilikçi olmuştur.
Planlamada karar alma
süreçleri/mekanizmaları içinde modelin yer bulabilmesi açısından aktörlerin
bilgilendirilmesi eğitilmesi ve eşgüdümü esastır. Bu nedenle planlama eğitimi
içinde lisans düzeyinde bitirme ödevlerine de konu olması lisansüstünde de
mutlaka okutularak, yine saha çalışmaları ile birlikte tezler yapılması oldukça
önemlidir.
Kurulan mekanizmalar aslında
uygulamaya getirilecek karmaşıklık açısından modelin bir dezavantajı gibi
algılanmaktadır. Ancak imar ve şehircilik yönetimlerinin tutarlılığı ve
kararlığı açısından da imar uygulama süreçlerinin yapılandırılmasında önerilen
model önem taşımaktadır. Öyle ki model, zorunlu yanlar dışında, gönüllü
katılımı da destekler nitelikler taşımaktadır. O yüzden modelin yönetim
bacağında, kurumsal yapıların (Bakanlıklar, Belediyeler, STK’lar: Emlak
geliştiriciler, Yükleniciler vb.) eğitsel yanları ve eşgüdümü de son derece
kritik bir önem kazanmaktadır. Diğer yandan ilgili bakanlıklar üst yapıda,
yerel yönetimler ise bölgelerde ve illerde yönetim fonksiyonunun en önemli
kurumlarıdır. Kurumlar, ilgili mevzuata göre modelin işleyişini yürüten baskın
aktörleridir. Diğer aktörler ise emlakçılar, mülk sahipleri, yatırımcılar ve
yüklenicilerdir.
Yasal-yönetsel çerçevenin de bu
anlamda yeterli olması şarttır. Ancak 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kanunu (KTVKK) 17.md değişimi ile 2004 yılında gündeme gelen aktarım,
tezin ekinde önerilen “Aktarım Yönetmeliği Önerisi” Taslağından bu yana halen
çıkarılmamıştır. Konu, 2012’de afet gerekçeli daha kapsamlı bir kanun (6306
sayılı ve 16.5.2012 tarihli) içinde belli belirsiz tekrarlarla geçirilmekle
yetinilmiştir. Model, aslında “Mülkiyet ve İmar Hakları Aktarımı Kanunu”
gerektirecek nitelikte hakları dikkatlice ele alarak dağıtıma sokmaktadır. Ancak
ilkesiz ve kuralsız düzenlemeler şehircilik bilimi açısından en önemli tehdit
olma özelliği de taşımaktadır.
Çalışmada, MİHAM modeli
kavramsal, kurumsal ve yasal-yönetsel açılardan ele alınarak, bu özellikleriyle
ülkemizde planlamanın geleceği açısından önemi hatırlatılacak şekilde yeniden gündeme
getirilmiştir.
Anahtar kelimeler: Mülkiyet-İmar
Hakları Aktarımı/Transferi (MİHAM), İmar Uygulama Aracı, Şehircilik, Kentsel Planlama,
İmar Mevzuatı.
