Karayolunda Motorlu ve Lastik Tekerlekli
Özel Amaçlı Araçların Sürüş ve Yol Güvenliğinde Trafik Akışının Hızlandırılması
ve Kazalarının Önlenmesine Yönelik “Akıllı Sürüş ve Karar Destek Sistemi”
(AS/KDS) Tasarımı
Aziz Cumhur KOCALAR[1]
Özet
Bu
çalışmadaki fikrin çıkış noktası; özel araç kullanımlarında elektronik ölçme ve
haberleşme teknikleri yardımıyla seyirsel istatistiklerin basit, periyodik hızlı
ve sağlıklı bir şekilde toplanmasına ve katılımcı paydaşlarca disiplinlerarası değerlendirilmesine
yöneliktir. Çalışmanın asıl yönelimi ise; zamanla toplanacak verilerin çok
taraflı aktörlerce (yani, üretici ve tüketici ile yapıcı ve düzenleyici olan
kamusal otoritelerce) paylaşılabilirliğini destekleyecek, kamu-özel ortaklı bir
proje tasarımı için ön araştırmalara yönelik, ilk öngörülerin modellenmesiyle
ilişkili test edilecek verileri içermesidir. Çalışmayı yönlendirici varsayım
ise, trafik kazalarını doğuran nedenlerin, sürücü kullanım tercihlerinde gizli
olduğunun düşünülmesi olmuştur. İşte bu savı yeterli veri olup olmadığının
araştırılmasına ve ispatlamasına girişmeden önce, özellikle sürücülerin davranış
biçimlerinin görsel analizi yöntemiyle; başlangıçta şeçilen bazı sürücü tercihlerinin,
otomatik olarak izlenmesine önem verilmesi yönünde bir talebi, teknolojik
yöntemlerle, geniş bir proje çatısı altında gerçekleştirmeye yöneliştir. Sürücüye
özel şahsileştirilmiş bir izlenebilirlik sağlanırsa, geçerli sürüş ilkelerine
yönelik olarak, düzeltici bir dinamik sistem oluşturup, sürüşü denetleyen
özellikle de; ihlallerde, otomatik ceza uyarımında bulunarak, kazaları önlemeye
yönelik farkındalığı arttıran; etkileşimli ilişkisel ve/veya ağsal bir sistem kontrol
belleği (SKB) tasarlanmasıdır. Bu sayede, gerektiği anda sürücüleri ve merkezi doğru
bir şekilde yönlendirmeye yönelik, bağımsız ve/veya ağsal akıllı bir sürüş
karar destek sistemi (AS-KDS) oluşturulabilir. Ayrıca uzaktan düzenli trafik
kontrolü sağlamak ve hızlıca görsel ihlal durumları yakalayarak, sürüş cezaları
kesmek mümkündür. Hatta; olası kazalarda görsel bilirkişilik yapabilmek üzere,
karmaşık karar destek sistemi örnekleri tasarlanıp oluşturulabilmesine olanak
sağlanmıştır.
Diğer
yandan; bütünsel bir ulaşım planlama anlayışının geliştirilmesinin yollarını arayan
bu çalışma çıktılarının da, pek çok disiplinlerarası alanla ilişkilendirilmesi söz
konusu olacaktır. Bu tür sistemlerin zamanla yaygınlaşmasıyla toplanan veriler,
daha olanaklı kullanımlara kavuşacaktır. Öyle ki, günümüzde teknolojik
gelişmelerden faydalanılarak, yaygınlaştırılacak çözümler, sınırsız boyutlara
ulaşmıştır. Dolayısıyla, ulaşım sorunlarının çözümünde bu teknolojik
olanakların kullanımı, yaşam kalitesine doğrudan değer kattığı gibi trafik ve
kazalar nedeniyle ortaya çıkan can ve mal kaybını da önleyerek hayatımızı
kolaylaştıracaktır. Örneğin; köprülerden geçiş sürelerinin kısaltılması gibi teknolojik
yöntemler, yolda bekleme ve zaman kayıplarını ve ayrıca yarattığı stresin azaltılmasını,
trafik yüzünden doğan araç kullanım sorunlarını ve olası kazaları da azaltmıştı.
Ayrıca, uzun yol motorlu ve lastik tekerlekli toplu taşıma ya da yük taşıma
araçlarında kullanılan takometrelerin, zaten bu çalışma fikrine de yakın
özellikler taşıdığı ve sürüş güvenliğini arttırabilme potansiyelleri olduğu bilinmektedir.
Aslında takometreler sayesinde, iş güvenliği ve sağlığı açısından da önemli bir
yolun alınması beklenilirdi. Fakat trafik ve özellikle (özel ve/veya toplu) araç
sürüş kültürü hakkında psiko-sosyal bağlamda da, ele alınması gereken daha pek çok
şey olduğu rahatlıkla söylenebilir.
Diğer
yandan; fütüristik araç tasarımların artarak sürdüğü günümüz tüketim toplumunda,
özel amaçlı araçlarda bir an önce, kişisel özel hayatı korumanın da ihlal
edilmeden gizlilik ilkeleri ile gözetilebileceği, yenilikçi sistemlere
kavuşturularak, güvenilir sürüş olanaklarına hızlıca ulaştırılmaları gerekmektedir.
Kaza, en maliyetli sonuçtur. Bunu önlemenin yolu da, örnek sistem analizleri ve
nitelikli tasarım sayesinde mümkün olabilecektir. Yaklaşımın başarı oranı, ancak
yaygınlaştırılarak bu yolla uygulanabilirliğine bağlı olacaktır. Bu yüzden
sistemin yaklaşımlarının sağlayacağı çok amaçlı toplumsal faydaları görünür
kılarak; böyle bir çalışmaya paralel başka çalışmalarında yapılmasını sağlamak
önemli olmaktadır. Ancak bu şekilde, ortak toplumsal yarar da orantılı olarak artabilecek
ve gönüllü ya da zorunlu katılımın önü açılabilecektir. Bu nedenle, sistemin
tasarımında sürüş özelliklerinin kontrolüne odaklanılmıştır. Özellikle ucuzlayan
teknolojinin yaygın kullanımıyla, farklı türde ulaşım araçlarının yaratılmasına
ya da araçların sürüş özelliklerini otomatik izleyip denetleyebilen, ek
sistemlerin kullanımına geçileceği düşünülmektedir. Sürücü kullanımın tercihlerinin
ve dolayısıyla trafik sorunlarının iyileştirilerek, dönüştürülebilmesine yönelik
olarak, dinamik bir şekilde toplanacak verilerin oluşumunda da; ilgili aktörlerin
ortak değer katıcı katılımları yönünde, güvenli ve kaliteli sürüşe destek
verecek, yeni niceliksel ve niteliksel ölçüm çıktılarının, zamanla daha da faydalı
bir tarzda işlenip çoğaltacağı şimdiden öngörülebilir.
Ayrıca
bu çalışmanın konularının, zamanla gelecekteki toplu taşımayı geliştirici yönde
katkıları da olacaktır. O yüzden konunun, toplu taşımayı da özendirici ve aynı
zamanda, bütünsel ulaşım planlaması olanaklarını da zenginleştirici bir
nitelikte ele alınmasına özellikle çalışılmıştır. Zamanla araç satışında ve bir
tüketici olarak sürücünün kullanım tercihi bilincinin geliştirilmesinde,
kamusal otoritelerle birlikte girişimci ar-ge çalışmaları yapılarak ortaklaşa
yol alınabilir.
Anahtar kelimeler: Kaza
Önleyici Sistemler, Karayolu
Güvenliği, Çalışanların Eğitimi, Trafik kazaları, Şehir Planlaması ve Ulaşım, Elektronik
ve haberleşme ölçme teknikleri, Teknolojik gelişmeler, Karar Destek Sistemleri,
Fütüristik özel araç tasarımları, Bütünsel ulaşım planlaması, Toplu taşıma, Şehir
ve Bölge Planlaması, Psiko-sosyal yaklaşımlar, AS-KDS, Şahsileştirilmiş dinamik
sürüş izleme, yönlendirme ve denetleme otomasyonu, Veri gizliliği.
[1] Yrd.
Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi, Müh. Fak., İnşaat Müh. Bölümü, Şehir ve Bölge
Planlama Dr. / Yük.Müh. / İşletmeci, ackocalar@cumhuriyet.edu.tr , +90 536
3927122, http://azizcumhurkocalar.blogspot.com/
8 mayıs 2013 : Poster olarak sunulup, bildiri kitapçığında tam metin olarak yayımlanmıştır.
http://www.karayolutrafiksempozyumu.com/
Genişletilmiş özet (üstte) tam metinle 29 Nisan 2013 tarihinde sempozyuma gönderilmiştir.
İlk kısa özet ise alttaki haliyle kabul edilmiştir:
Karayolunda Motorlu ve Lastik Tekerlekli Özel Amaçlı Araçların Sürüş Güvenliğinde Trafik Kazalarının Önlenmesine Yönelik Bir Karar Destek Sistemi Tasarımı
Karayolunda Motorlu ve Lastik Tekerlekli Özel Amaçlı Araçların Sürüş Güvenliğinde Trafik Kazalarının Önlenmesine Yönelik Bir Karar Destek Sistemi Tasarımı
Aziz Cumhur KOCALAR[1]
Özet
Bu çalışmadaki fikrin çıkış noktası;
özel araç kullanımlarında elektronik ölçme teknikleri yardımıyla seyirsel
istatistiklerin basit ve periyodik bir şekilde toplanmasına yöneliktir. Çalışmanın
asıl yönelimi, zamanla toplanacak verilerin çok taraflı paylaşılabilirliğini
destekleyecek, kamu-özel ortaklı bir proje tasarımı için ön araştırmalara
yönelik ilk öngörülerin test edileceği verileri içermesidir. Çalışmayı
yönlendirici varsayım ise, trafik kazalarını doğuran nedenlerin, kullanım
tercihlerinde gizli olduğunun düşünülmesi olmuştur. İşte bu savı ispatlamaya girişmeden,
özellikle sürücülerin başlangıçta şeçilen bazı tercihlerini otomatik olarak izlemeye
önem verilmiştir. Geçerli sürüş ilkelerini dinamik olarak oluşturup denetleyen,
ihlallerde otomatik ceza uyarımında bulunarak kazaları önlemeye yönelik
farkındalığı arttıran ilişkisel ağsal bir sistem belleği tasarlanmıştır. Bu sayede,
gerektiği anda onları doğru bir şekilde yönlendirmeye yönelik, bağımsız ve
ağsal akıllı bir sürüş karar destek sistemi oluşturulabilmesine çalışılmıştır.
Ayrıca bütünsel bir ulaşım
planlama anlayışının geliştirilmesinin yollarını arayan bu çalışma çıktılarının
da, pek çok alanla ilişkilendirilmesi söz konusudur. Bu tür sistemlerin zamanla
yaygınlaşmasıyla veriler daha olanaklı kullanım olanağına kavuşacaktır. Öyle ki,
günümüzde teknolojik gelişmelerden faydalanılarak, yaygınlaştırılacak çözümler
sınırsız boyutlara ulaşmıştır. Örneğin; köprülerden geçiş sürelerinin kısaltılması
gibi teknolojik yöntemler, yolda bekleme ve zaman kayıplarının yarattığı stresin
azaltılması, araç kullanım sorunlarını ve kazaları da azaltmıştı. Ayrıca uzun
yol motorlu ve lastik tekerlekli toplu ya da yük taşıma araçlarında kullanılan
takometrelerin, zaten bu çalışma fikrine de yakın özellikler taşıdığı ve sürüş
güvenliğini arttırabilme potansiyeli taşıdığı bilinmektedir. Böylece iş
güvenliği ve sağlığı açısından da aslında önemli bir yolun alınması beklenilirdi.
Fakat trafik ve özellikle araç sürüş kültürü hakkında sosyal bağlamda da, ele
alınması gereken pek çok şey olduğu da rahatlıkla söylenebilir.
Diğer yandan fütüristik araç tasarımların
artarak sürdüğü günümüzde, özel amaçlı araçların da bir an önce, kişisel özel
hayatı korumanın da ihlal edilmeden gizlilik ilkeleri ile gözetilebileceği, yenilikçi
sistemlere kavuşturularak, güvenilir sürüş olanaklarına hızlıca kavuşturulmaları
gerekmektedir. Bu da örnek sistem analizleri ve nitelikli tasarım sayesinde,
mümkün olabilecek ve başarı oranı yaygınlaştırılarak bu yolla uygulanabilirliğine
bağlı olacaktır. Bu yüzden sistemin yaklaşımlarının sağlayacağı çok amaçlı toplumsal
faydaları görünür kılarak, böyle bir çalışmaya paralel başka çalışmalarında
yapılmasını sağlamak önemli olmaktadır. Ancak bu şekilde, ortak toplumsal yarar
da orantılı olarak artabilecektir. Bu nedenle, sistemin tasarımında sürüş
özelliklerinin kontrolüne odaklanılmıştır. Özellikle ucuzlayan teknolojinin
yaygın kullanımıyla, farklı türde ulaşım araçlarının yaratılmasına yönelik
verilerin oluşumunda da, sürüşe katılacak yeni niceliksel ve niteliksel ölçüm
çıktılarının, zamanla daha da faydalı bir tarzda çoğaltacağı şimdiden öngörülebilir.
Ayrıca bu çalışmanın konularının,
zamanla gelecekteki toplu taşımayı geliştirici yönde katkıları da olacaktır. O
yüzden konunun, toplu taşımayı özendirici ve aynı zamanda bütünsel ulaşım planlaması
olanaklarını da zenginleştirici bir nitelikte ele alınmasına çalışılmıştır.
Anahtar kelimeler: Kaza Önleyici
Sistemler, Karayolu Güvenliği,
Çalışanların Eğitimi, Trafik kazaları, Şehir Planlaması ve Ulaşım, Elektronik ölçme teknikleri, Teknolojik
gelişmeler, Karar Destek Sistemleri, Fütüristik özel araç tasarımları, Bütünsel
ulaşım planlaması, Toplu taşıma, Şehir ve Bölge Planlaması.
[1] Yrd.
Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi, Müh. Fak., İnşaat Müh. Bölümü, Şehir ve Bölge
Planlama Dr. / Yük.Müh. / İşletmeci, ackocalar@cumhuriyet.edu.tr , +90 536
3927122, http://azizcumhurkocalar.blogspot.com/
